Kolima kroz Tursku 2021. (5. deo)

 

ERZURUM

 

   Iz Sivasa smo otišli u Erzurum. I u njemu sam ranije bio, doduše na kratko, svega pet, šest sati prilikom povratka iz Irana 2009. godine. Erzurum je jedan od većih i važnijih gradova na severoistoku Turske. Okružen je potpuno golim planinama, a leži na nadmorskoj visini od 1.900 metara.

   Osnovali su ga Jermeni i tada se zvao Karin. Onda jermensku državu komadaju Rimljani i Sasanidi (Persijanci), a ovaj grad 387. godine završava u rukama Romeja, koji ga preimenuju u Teodosiopolis. Odmah su ga dobro utvrdili, jer je imao važnu ulogu, pošto se nalazio na istoku Vizantijskog carstva, koje je u to doba bilo maltene u permanentnom sukobu sa Persijancima. Kasniji carevi, Anastazije I i Justinijan, će dodatno ojačati njegovu fortifikaciju. Godine 700. osvojili su ga Arapi (Omajadi) i služio im je kao baza za upade na vizantijsku teritoriju. U 10. veku Vizantinci oslobađaju Teodosiopolis, a nakon poraza u bici kod Mancikerta zauzeli su ga Seldzuci. U stvari, njime su vladali Saltukidi, dinastija koju je osnovao jedan od komandanata seldzučkog sultana Alp Arslana. Sedište Saltukida bio je Erzurum i grad je tokom njihove vladavine više puta napadan od strane Seldzuka i Gruzijaca. Godine 1202. Seldzuci su najzad osvojili Erzurum i srušili dinastiju Saltukida. Onda 1242. grad pustoše Mongoli, a nakon propasti Rumskog sultanata (seldzučke države) 1308. godine, pada u ruke Ilkanida. Kasnije će jedno vreme njime vladati Grci, tj. Trapezuntsko carstvo, a posle njih Crni ovnovi, Tamerlan, pa Beli ovnovi. Zatim prelazi u ruke Safavidske Persije, da bi ga 1514. godine zauzele Osmanlije.

Erzurum.

   U 17. veku Erzurum je bio centar pobune, koju je podigao ovdašnji beglerbeg protiv centralne vlasti. Iranci, na čelu sa Nader šahom, zauzeli su Erzurum 1733. godine, ali su ga Osmanlije 1747. godine povratile. Za vreme poslednjeg tursko – persijskog rata 1821. godine odigrala se bitka za Erzurum u kojoj su Iranci (dinastija Kadzara) odneli pobedu. Grad su dva puta zauzimali Rusi, 1829. godine i kasnije 1878. godine, ali su ga oba puta nakon mirovnih pregovora vratili Turcima. Tokom tih rusko – turskih ratova ovdašnji Jermeni su bili na strani Rusa, te su zbog toga, nakon ruskog povlačenja strašno stradali. Progoni Jermena počeli su još krajem 19. veka tokom vladavine sultana Abdul Hamida II u tzv Hamidijskom masakru. Inače, u tom pogromu nad Jermenima prilično su se istakli i Kurdi. To je praktično samo bila predigra za pravi genocid koji će se desiti tokom I svetskog rata. Kada su Rusi 1916. godine ušli u Erzurum, od nekadašnje jermenske populacije, koju je činilo više od 40.000 ljudi, zatekli su samo 200 živih Jermena.

   Dosta sa istorijom! Obilazak Erzruma započeli smo odlaskom do Jakutije medrese iz 1310. godine. Podigao ju je ilkanidski guverner Hodza Jakut. Radi se o građevini pravougaone osnove, sa unutrašnjim dvorištem, oko koga su bile prostorije za učenike. Ulazni portal je bogato dekorisan reljefima. Imala je dva minareta, ali je samo jedan sačuvan. Ceo je ukrašen geometrijskim motivima urađenim kombinacijom pločica i cigala. Jakutiji medresi je pridodato i jedno kumbe (grobnica). U njoj je danas smešten Muzej tursko – islamske umetnosti i etnografije.

Jakutija medresa.

   Dalje smo se uputili ka Ćifte minareli medresi (Medresi sa dva minareta). Ulica koja vodi do nje je bila zatvorena i puna pandura, pa samo morali malo da kružimo. Osim toga, u toku je bilo opšte sređivanje tog dela grada, koje je uključivalo i asfaltiranje ulica. Razlog za to je  bio sutrašnji dolazak Erdogana u Erzurum. Na sve strane bili su postavljeni bilbordi sa njegovim likom i tekstom “dobrodošao”. Nedaleko od medrese postavljala se montažna tribina i kačili su se razglasi. Malo je falilo da ne uđemo u Ćifte minareli medresu, jer su se, baš kad smo mi došli, spremali da je zatvore zbog posete neke delegacije. Nekako smo se, ipak, umuvali i mi.

   Medresu sa dva minareta je podigla ćerka seldzučkog sultana Kejkubada I. Postoji mišljenje da je ona, u stvari, bila probni model za izgradnju Gok medrese u Sivasu. Kao što joj ime kaže, ima dva minareta i standardni raskošno ukrašeni ulazni portal. Sa obe strane vrata nalazu se po panel sa reljefima. Na jednom od njih je prikazan dvoglavi seldzučki orao.  Sve u svemu, sjajna građevina.

Ćifte minareli medresa.

   Nedaleko od Ćifte minareli medrese nalazi se tzv. Tri kumbeta (Uč Kumbetler). Od njih se posebno izdvaja grobnica jednog od emira Saltuka. U pitanju je građevina oktagonalne osnove, a napravljena je kombinacijom kamenih tesanika crvene i bele boje.

Tri kumbeta.

Grobnica emira Saltuka.

   Sledeća na redu bila je Velika iliti Ulu dzamija, koju su takođe podigli Saltuci 1179. godine. Ništa u njoj mi nije bilo posebno zanimljivo, osim grupe klinaca koja je izvodila prave vratolomije prevrćući se po mekanom tepihu.

Ulu dzamija.

   Na kraju dana otišli smo do Erzurumske tvrđave u kojoj i nema bogzna šta da se vidi, osim što se sa nje pruža lep pogled na grad i gole, ali zelene planine koje ga okružuju. Sa neke od tih čuka posmatrao je 1829. godine ovo mesto i Puškin, prilikom ruskog vojnog pohoda u kome je bio učesnik. Puškinu se nije baš dopao Erzurum. Kako sam kaže, očekivao je azijsku raskoš, a zatekao je azijsku bedu. Erzurum se nije preterano dopao ni mojim saputnicima, za razliku od mene kome je bio ok. Možda ja i nisam objektivan, pošto me iz nekog razloga privlači taj turski istok i to podjednako i ovaj severoistok, kao i jugoistok koji sam obilazio prošle godine. Turci sa zapada države, iz Istanbula i sa Mediterana, znaju da sa visine gledaju na istočni deo Turske i da ga zovu “Divlji istok”. Kao što već rekoh, meni je Erzurum prijao, jedino mi se nije dopao njihov specijalitet, dzag kebab. Bio je prilično žilav, a možda sam samo izabrao lošu kafanu.

Erzurumska tvrđava.