Kolima do turskog Kurdistana 2020. (11. deo)

 

DIJARBAKIR

 

   Eto nas u Dijarbakiru, neformalnoj prestonici Kurdistana. Već na prvi pogled mi se dopalo ovo mesto. Stari deo grada je okružen masivnim, skoro potpunim zidinama, dugim 5,5 kilometara. Navodno je posle Kineskog zida ovo najveći i najširi sačuvani odbrambeni zid. Dijarbakirski bedemi su izgrađeni od crnog bazalta, a imaju 4 kapije i 82 kule. Za njihovu izgradnju najzaslužniji je Konstancije II, koji je 349. godine obnovio i ojačao prethodnu gradsku fortifikaciju. Fenomenalno sve to izgleda.

Bedemi Dijarbakira.

 

   Kao što rekoh, unutar tih zidina nalazi se stari deo grada, poznat i kao Sur. Možda je bolje reći nalazio se, pošto je turska vojska u nedavnim sukobima sa Kurdima (2015 – 2016) do temelja sravnila preko 70% starog grada, uključujući 599 registrovanih istorijskih građevina. Nisam siguran da je to sa vojnog aspekta bilo neophodno, već mi pre liči na osvetu i to preteranu. Možda su hteli i da jednom za svagda završe sa tim lavirintom srednjovekovnih uličica u kojima su se gerilci lepo snalazili.

Preostali deo Sura.

 

    Već sam više puta spominjao da nisam ljubitelj ni kurdskih pobunjenika ni Turaka, ali, po meni, rušenje ove drevne četvrti mogao je da naredi samo žešći bolesnik. Da se razumemo, nije to upicanjeni srednjovekovni grad, kao po Evropi, niti su tu sva zdanja istorijska. Ovo je i izrazito prljav kvart, krcat smećem u kome ima i savremenih sklepanih objekata, ali gro čine drevne građevine, koje bi u normalnom svetu pazili kao malo vode na dlanu. 

Preostali deo Sura.

Novoizgrađeni Sur nakon rušenja.

 

   Meni gomila smeća i ekstremna štroka nije smetala dok sam obilazio to malo što je ostalo od Sura i divio se kamenim građevinama sa doksatima, izgrađenim pre više vekova. Stojeći pored nekih od tih preživelih kuća nisam mogao da se načudim kako su ludaci mogli tako nešto da sruše. Sačuvano je i par sirijskih crkava, u koje nažalost nisam uspeo da uđem jer su bile zatvorene. Nisam mogao ni spolja da ih vidim, pošto su sve ograđene visokim zidovima. Posebno mi je bilo krivo što nisam ušao u crkvu sv. Ane. Morao sam da se zadovoljim fotografisanjem dva lava u reljefu koji flankiraju raskošni ulaz u ovu bogomolju.

Detalj sa ulaza u crkvu sv. Ane.

 

   Uspeo sam da vidim jermensku crkvu sv. Đorđa, jednu od najvećih crkava na Bliskom istoku. Ona je zanimljiva po tome što ima 7 oltara. Ova bogomolja je zatvorena nakon genocida nad Jermenima tokom I svetskog rata i dugo je korišćena kao skladište. Onda je to malo Jermena što je preostalo u Turskoj pokrenulo akciju njene obnove i ponovo je otvorena 2011. godine. Tokom spominjanog tursko – kurdskog sukoba 2015. teško je oštećena, a 2016. godine turske vlasti su je konfiskovale i to zajedno sa još nekoliko crkava u gradu. Inače, hrišćani su u Dijarbakiru, nezvaničnoj kurdskoj “prestonici”, nekada bili većina. Ne mogu, a da po ko zna koji put ne napomenem da su za njihov nestanak, osim Turaka, krivi i ti Kurdi, koje danas Turci “maltretiraju”, a koji čine preko 70% današnjih stanovnika ovoga grada.

Crkva sv. Đorđa.

 

   Osim gradskih bedema na mene je snažan utisak ostavila i Velika dzamija Dijarbakira iliti Ulu dzami. Izgradio ju je seldzučki sultan Malik Šah (1055 – 1092), po uzoru na Omajadsku dzamiju u Damasku. Zapravo, radi seo čitavom kompleksu građevina raspoređenih oko velikog centralnog dvorišta. Za izgradnju je uglavnom korišćen crni bazalt, s tim što su na pojedinim mestima ugrađeni, radi dekoracije, redovi belih tesanika, kao, recimo, pri vrhu kvadratnog minareta. Ulu dzamija je obnovljena između 1117. i 1125. godine, nakon što je oštećena u zemljotresu 1115. god. Tom prilikom iskorišćeni su rimski stubovi sa starijih građevina, koji krase zapadnu i istočnu fasadu dvorišta. Ranije sam spominjao da sam se nagledao dzamija po belom svetu i da su mi pomalo dosadile, ali ova stvarno ostavlja bez daha.

Ulu dzamija.

 

   Obišli smo i Hazreti Sulejman dzamiju iz 12. veka, kao i Šejh Mutahar dzamiju iz 1512. god. Ova druga je prepoznatljiva po svom neobičnom minaretu, koga nose 4 stuba visine oko 2 metra. Zbog toga je prozvan “Dort ajakle minare” (Minaret na četiri noge). Inače, ovaj minaret je odvojen od dzamije kojoj pripada i nalazi se na sred relativno male pešačke ulice.

Hazreti Sulejman dzamija.

Dort ajakle minare.

 

   Pauzu za kafu napravili smo u Hasan Paša hanu, tj. karavansaraju iz 16. veka. Radi se o velikoj četvrtastoj, dvospratnoj građevini sa prostranim centralnim dvorištem. Oko tog dvorišta na oba sprata ide trem sa stubovima i lukovima, pod kojim su sada smešteni lokali, uglavnom kafei. Na sredini dvorišta je bunar, iznad koga se nalazi kupola koju nose šest stubova. Hasan Pašin han je izgrađen kombinacijom crnih i belih kamenih tesanika. Stvarno dobro izgleda a, bogami, u ovom ambijentu je prijala i kafica.

Hasan Paša han.

 

   Ima po Dijarbakiru još starih karavansaraja. Naravno, promenjena im je namena, mada se u jednom od njih nalazi hotel, tako da, eto, i dalje služi istoj svrsi. Svašta smo još ovde obišli, kao recimo, još nekoliko srednjovekovnih dzamija, par turbeta, muzej i razna druga istorijska zdanja. Dopao mi se Dijarbakir, tačnije to što je ostalo od njega, nakon što su idioti srušili veći deo starog grada.