PERGE
& SIDE
Jedan dan smo napravili
izlet do lokaliteta Perge, koji se nalazi nekih
petnaestak kilometara istočno od Antalije. Prema tradiciji i njega su, kao i
Aspendos, osnovali grčki junaci Mops i Kalhant posle Trojanskog rata. Godine
540. Perge su, kao uostalom i sve druge gradove Pamfilije, zauzeli Persijanci.
Aleksandar Veliki ga je osvojio 334. godine pne. Nakon njegove smrti i podele
carstva pripao je Seleukidima. Zatim su ga preuzeli Atalidi, koji su 133.
godine pne svoju državu zaveštali Rimu. Pominje se u Novom zavetu, kada ga je
posetio apostol Pavle. Tamo piše da je Pavle u Perge došao sa Kipra, što možda
ukazuje da se grad u to vreme nalazio na obali mora, odnosno na plovnoj reci i
da se do njega moglo stići brodom. Danas je lokalitet udaljen 12 kilometara od
mora.
 |
| Perge. |
Perge je većim delom opasan bedemima, čiji
su neki delovi iz helenističkog doba. Dve glavne ulice, kardo i dekumanus,
razdvajaju grad na četiri dela. Ulica koja se prostire u pravcu sever – jug
završava se raskošnim, ukrašenim nimfeumom (recimo česma, fontana). Duž ove
ulice, koja vodi do pomenutog nimfeuma, pruža se relativno uski bazen, tj.
kanal sa vodom. Tako nešto sam tada prvi put video. Posle mnogo godina, nakon
što sam obišao bukvalno par stotina rimskih lokaliteta po Evropi, Bliskom
istoku i Severnoj Africi, na takve uske bazene slične ovom u Pergeu, nabasao
sam samo još u Afrodizijasu i Laodikeji. Doduše, oba su nešto šira od ovoga,
ali to je u principu to. Neobično! Očito je gradnja tih bazena bila popularna samo
u ovom delu Rimskog carstva. Možda razlog za to leži i u ovdašnjoj klimi. Ovaj
deo Turske važi za regiju sa prilično visokim temperaturama, koje prati i
velika vlažnost, tako da ti bazeni nisu bili na odmet.
 |
| Perge, nimfeum. |
 |
| Perge, nimfeum i dugački uski bazen. |
Na lokalitetu još može da se vidi lepo očuvana
agora, par bazilika, terme, palestra. Treba spomenuti i dvorište potkovičaste
osnove, čiju je unutrašnjost sredinom 2. veka bogato dekorisala Plancija Magna,
ćerka guvernera Bitinije i Artemidina sveštenica. Zidove tog dvorišta ona je
obložila mermerom, a po nišama su postavljene brojne statue. Inače, dobar deo
skulptura, kojima je krcat muzej u Antaliji potiče sa ovog arheološkog
nalazišta.
 |
| Perge. |
Van gradskih zidina nalaze se teatar i
stadion. U teatar, na žalost, nije moglo da se uđe zbog nekakvih radova. Što se
tiče stadiona, izgleda da nikada nije bio restauriran i sav je zarastao u
šiblje, ali i takav zapušten me je oduševio. Jedan od boljih koji sam video.
Dimenzija je 34 x 334 metara i mogao je da primi oko 12.000 gledalaca. Sa
njegove spoljne strane raspoređeno je 70 zasvođenih prostorija – radnji, po 30
na dužim stranama i 10 na užem severnom kraju stadiona. Negde sredinom 3. veka
na severnom delu gledališta dodata je zaštitna ograda da bi mogle da se
održavaju i gladijatorske predstave. I na kraju da zaključim, Perge je odličan
i zanimljiv lokalitet.
 |
| Perge, teatar. |
 |
| Perge, stadion. |
 |
| Perge, radnje sa spoljne strane stadiona. |
Jedan dan smo otišli i do mesta Side,
udaljenog sedamdesetak kilometara istočno od Antalije. Tamo smo se uputili, jer
je u pitanju gradić bogat antičkim spomenicima. Prema Strabonu i Arijanu Side su
osnovali eolski kolonisti iz Kime, negde u 7. veku pne. Arijan je zapisao da ti
kolonisti nisu razumeli jezik koji je tamo korišćen, kao i da su doseljenici
ubrzo prešli na taj jezik i da su posle nekog vremena zaboravili grčki. U 19.
veku prvi put su pronađeni novčići sa natpisima na tom nepoznatom sidetskom
pismu, a 1914. godine pojavio se kameni oltar sa dvojezičnim tekstom, sidetskim
i grčkim. Kod istočne gradske kapije je 1964. godine iskopan veliki kameni blok
sa dva duga natpisa na tom izumrlom anadolskom jeziku. Godine 1972. pronađen je
još jedan kamen sa tekstom na sidetskom.
 |
| Side. |
Tokom persijske vladavine Side je i dalje
kovao svoj novac, što ukazuje da je ipak zadržao kakvu takvu autonomiju.
Aleksandar Veliki ga je 333. godine pne zauzeo bez borbe. Nakon njegove smrti i
podele carstva pripao je Ptolomejima, ali su ga u 2. veku pne zauzeli
Seleukidi. Godine 190. pne odigrala se čuvena pomorska bitka kod Sidea, u kojoj
se flota Rodosa, potpomognuta Rimom i Pergamonom, sukobila sa mornaricom Antioha
III, kojom je komandovao izbegli kartaginski vojskovođa Hanibal. I pored
slavnog Hanibala Seleukidi su poraženi. Ubrzo nakon ovog poraza Seleukidsko
carstvo je krenulo da rapidno propada. Mirom u Apameji 188. godine pne Antioh
III je pristao da napusti Evropu i da posede u Aziji severno od Taurusa ustupi
Pergamonu. Međutim, i bez pomoći Seleukida Side je uspeo da zaustavi širenje
Pergamonskog kraljevstva. Atalidi su stigli samo do Pergea, dok je istočni deo
Pamfilije ostao nezavisan.
Side je nastavio da se razvija i ekonomski,
i kulturno, i intelektualno, i to i te kako uspešno. Najbolja ilustracija za to
je podatak da je mladi seleukidski vladar Antioh VII 138. godine pne poslat u
Side na školovanje. Čak je svoj nadimak Antioh VII Sidski stekao zbog boravka u
ovom gradu.
Svoj vrhunac Side doseže u 1. veku pne, kada
su u njemu čuveni kilikijski pirati uspostavili bazu i centar trgovine robljem.
Stanovnici Sidea su tolerisali pirate zbog ekonomskih benefita, ali su zato
stekli lošu reputaciju. Poznati retor Stratonik je na pitanje koji su ljudi
najgori i najpodmukliji u Pamfiliji odgovorio “ U Pamfiliji su najgori ovi iz
Faselisa, a ljudi iz Sidea su najgori na celom svetu”.
Pirate je pobedio Pompej 67. godine pne i Side se našao pod rimskom vlašću.
Grad je nastavio svoj razvoj i u okviru rimske države. U 2. veku stekao je
status metropole i u njemu se nalazilo sedište guvernera. Zbog svog dobrog
položaja i velike luke cvetala je trgovina i to posebno sa Egiptom. I tada je
Side bio jedan od većih centara trgovine robljem. Posedovao je ogromnu
trgovačku flotu, a kažu da su se mnoge posade sa tih brodova osim trgovinom
bavile i piratstvom, kada bi im se ukazala prilika.
 |
| Side. |
Ostaci drevnog Sidea nalaze se na jednom
malom poluostrvu dužine otprilike kilometar i širine oko 400 metara. To
poluostrvo je i danas naseljeno, a uz to leti i krcato turistima. Meni se
dopalo ovo mesto u kome su ostaci antičkih zdanja pomešani sa tradicionalnim
osmanskim kućama i novim modernim objektima. Ovde kafe, onde rimski stub, zatim
mini hotel, pa antički zid na kome su
poređani raznorazni suveniri, a pored njega lokal u kome cvrči doner.
Malo dalje su ostaci rimskih termi prekriveni šarenim ćilimima, koje
razgolićenim turistima hvali lukavi trgovac.
Što se tiče same arheologije ima svašta da
se vidi: gradski bedemi i kapije, nimfeum, Vespazijanova fontana, raskošni
ostaci biblioteke itd. Najmonumentalnija građevina je teatar, najveći u
Pamfiliji, kapaciteta 16 – 17.000 gledalaca. Tribina je podeljena dijazomom
širine 3,3 metra. Donji deo ima 29 redova sedišta, a od gornjih 29 sačuvano je
22 reda. U nekadašnjim, dobro očuvanim, termama smešten je muzej sa nekoliko
sjajnih antičkih skulptura.
Na samom kraju poluostrva, tik do mora, nalazi
se Apolonov hram iz druge polovine 2. veka. To je peripteros sa korintskim
stubovima. Na kraćim stranama je imao po 6, a na dužim po 11 stubova.
Napravljen je od belog mermera.
 |
| Side, Apolonov hram. |
To bi bilo to što sam video u okolini
Antalije. Da rezimiram, dakle: Aspendos, Perge i Side. Planirao sam mnogo više,
ali susret sa Poljakinjom je promenio moje planove. Šta da kažem, spisak
kulturnoistorijskih znamenitosti koje sam obišao u ovom delu Turske nije baš
impresivan, ali zato nije manjkalo romanse.
Polako se naš boravak u Turskoj bližio
kraju. Iz Antalije smo autobusom otišli u Istanbul. Tamo smo proveli još jedan
dan i došlo je vreme za rastanak. Ona je otišla na aerodrom, odakle je letela
za Poljsku, a ja na Bujuk otogar, gde sam se ukrcao na bus za Sofiju. Od tada
se više nismo videli. Po dolasku kući dopisivali smo se neko vreme. Planirali
smo da se vidimo i da zajedno negde putujemo. Postepeno je to naše dopisivanje
postajalo sve ređe i ređe, da bi posle par godina potpuno prestalo.
Нема коментара:
Постави коментар